تبیین و تشریح اصل اتحاد از منظر بعد سیاسی مکتب دفاعی - امنیتی جمهوری اسلامی ایران ؛(۴۸)

سرتیپ دوم پاسدار دکتر عباسعلی فرزندی و جواد علایی آوارگانی
با همکاری آقای حمید صادقی

مقدمه

بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران دارای مبانی مانند مبنای هستی شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی، راه و روش شناسی و غایت شناسی است که از دل هر مبنا اصولی خارج شده است که دارای مولفه و شاخص های خاص خود است. مبنای هستی شناسی به عنوان یکی از این مبانی است که دارای اصول توحید، اتحاد، تکلیف مداری و مردمی بودن دفاع است. یکی از اصول مهم این مکتب اصل اتحاد است که در این یاداشت نظری بدان پرداخته شده است. در بعد سیاسی دفاع مقابل با تهدیدهای بالقوه و بالفعل علیه کشور و نظام اسلامی یکی از اولین و مهمترین اصول اصل اتحاد می باشد چراکه اتحاد هجمه های دشمن را در هم می شکند و حملات را دفع می کند. بنابراین در بعد سیاسی مکتب دفاعی جمهوری اسلامی اتحاد عزت ساز جامعه و زمینه تداوم و استمرار آن را فراهم می‌کند و ره‌آورد آن پیروزی و شکست دشمنان خواهد بود و مادامی که این اصل برقرار است جامعه از تمام آفت‌ها به دور خواهد؛ چرا که در سایه اتحاد و همدلی هر مشکلی حل شدنی است.

اتحاد در اندیشه امام علی (ع)

امیرالمؤمنین این اصل را بازدارنده دشمن می‌داند که صیانت کننده از جامعه و انسان و عزت آور و کرامت ساز است. از نگاه ایشان وحدت و اتحاد به‌عنوان یک اصل مهم ره‌آورد آن را پیروزی و شکت و خنثی‌سازی توطئه دشمنان می‌داند. ایشان در خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه از قومی سخن می‌گوید که در سایه وحدت و اتحاد خود درخت جامعه‌شان شکوفا شده بود و در سایه آن به پیروزی رسیده و لباس کرامت بر تن داشته؛ لیکن با گذشت زمان چون اتحاد آن‌ها از بین رفت به دنبال آن شکست و زبونی حاصل آنان شد: «أَلَمْ یَکُونُوا أَرْبَاباً فِی أَقْطَارِ الاْرَضِینَ، وَمُلُوکاً عَلَی رِقَابِ الْعَالَمِینَ! فَانْظُرُوا إِلَی مَا صَارُوا إِلَیْهِ فِی آخِرِ أُمُورِهِمْ، حِینَ وَقَعَتِ الْفُرْقَةُ، وَتَشَتَّتَتِ الاْلْفَةُ، وَاخْتَلَفَتِ الْکَلِمَةُ وَالاْفْئِدَةُ، وَتَشَعَّبُوا مُخْتَلِفِینَ، وَتَفَرَّقُوا مُتَحَارِبِینَ، قَدْ خَلَعَ اللهُ عَنْهُمْ لِبَاسَ کَرَامَتِهِ، وَسَلَبَهُمْ غَضَارَةَ نِعْمَتِهِ»، پس اندیشه کنید که چگونه بودند وقتی‌که وحدت و اتحاد داشتند، خواسته‌های آن‌ها یکی، قلب‌های آنان یکی و دست‌های آن مددکار یکدیگر و اراده‌های آنان واحد و نگاه‌هایشان به یک‌سو بود؟ پایان کار آن‌ها چه شد؟ در آن هنگام که تفرقه و پراکندگی به آها روی آورد و مهربانی بین آن‌ها از بین رفت تا اینکه خدا لباس کرامت آن‌ها را گرفت و آن‌ها را از بهترین نعمت‌های خود محروم کرد (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۲).

اتحاد از منظر امامین انقلاب

از نظر امام خمینی (ره) وحدت نه به‌عنوان نیاز مردم مسلمان ایران که به‌منزله نیاز دائمی مسلمانان جهان بشمار می‌آید چراکه تأمین منافع مشترک مسلمانان در سایه ممانعت از مواضع بیگانگان و جلوگیری از تسلط آنان به مقدرات کشورهای اسلامی میسر است. به نظر ایشان وحدت و همدلی مردم و نیروهای انقلابی همان‌طور که در روند نهضت اسلامی ایران از اهمیت بسزایی برخوردار بوده در حفظ نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نیز حائز اهمیت فراوانی است. امام خمینی (ره) به نقش مردم و همبستگی مردم در حفظ نظام اسلامی تأکید دارد و می‌فرمایند. یک کشور را بخواهید اداره کنید…. تا شرکت مردم نباشد نمی شود اداره صحیح بشود (ابن اثیر، ج ۳: ۹۳) امام خمینی (ره) همواره رمز پیروزی و بقای انقلاب را در دو چیز می‌دانسته‌اند: کلمه توحید: انگیزه الهی داشتن و مقصد عالی را حکومت اسلامی دانستند. یکپارچگی و اجتماع پرشور مردم و حضور در صحنه‌های گوناگون ایشان و وحدت را به‌عنوان رکن اساسی در جریان انقلاب اسلامی بیان می‌دانستند و می‌فرمودند: ابعاد قیام همه قشرها را گرفته است اختصاص به یک دسته‌ای با دسته دیگر ندارد.... امام خمینی (ره) همان‌طور که پیروزی نهضت را مدیون وحدت و همدلی تمام قشرهای جامعه می‌دانستند حفظ نظام را در تمام مقاطع بر اساس محور وفاق میسر می‌داند لذا بر لزوم وحدت بین مردم و حفظ برادری و اخوت در تمامی احوال تأکید داشتند و آن را برای حفظ اسلام امری واجب و ضروری بر می‌شمردند و می‌فرمودند: اگر با هم نباشید شکست می‌خورید اگر شکست بخورید اسلام شکست می‌خورد، (صحیفه امام، ج ۱۹: ۱۲۸) وحدت از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز یعنی: نبودن تفرقه، نفاق، درگیری و کشمکش، حتی دو جماعتی که از لحاظ اعتقاد دینی مثل هم نباشند می‌توانند در کنار هم باشند و می‌توانند دعوا نکنند. مقام معظم رهبری، مبانی فلسفی وحدت را اینگونه بیان فرموده است بنای توحید که مبنای فکری و اعتقادی و اجتماعی و عملی ماست در وحدت است … در جامعه‌ای که بر مبنای شرکت بنا شده باشد، طبقات انسان هم جدا و بیگانه از یکدیگر است. در جامعه توحیدی، که وقتی مبدأ و صاحب هستی و سلطان عالم وجود و حی و قیوم و قاهری که همه حرکات و پدیده‌های عالم، مرهون اراده و قدرت او است، یکی است، انسان‌ها با یکدیگر خویشاوند هستند؛ چون به آن خدا وصل‌اند، به یکجا متصل‌اند و از یکجا مدد و کمک می‌گیرند. ولایت هم معنایش همین است. ولایت، یعنی پیوند و ارتباط تنگاتنگ و مستحکم و غیر قابل انفصال و انفکاک. جامعه اسلامی که دارای ولایت است؛ یعنی همه اجزای آن به یکدیگر و به آن محور و مرکز این جامعه، یعنی ولی متصل است. لازمه همین ارتباط و اتصال است که جامعه اسلامی در درون خود یکی است و متحد و متصل به هم است و در بیرون نیز اجزای مساعد با خود را جذب می‌کند.

از نظر امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) وحدت یک اصل بسیار مهم است. وحدت در اندیشه امام خامنه‌ای آن‌چنان مهم است که ایشان از وحدت به‌عنوان یک فریضه یاد می‌کنند. «آنچه برای ما امروز فریضه است، یکی حفظ وحدت است.» (بیانات در دیدار مردم قم ۱۹/۱۰/۱۳۸۴) اینکه رهبری مکرراً بایسته‌های حفظ وحدت را مطرح می‌سازند، خطابش همه مردم، مسئولان و همه گروه‌ها و … است.«مخاطب این، هم خواص‌اند، هم عامه مردم. مسئله وحدت را باید جدی گرفت.» (بیانات در اجتماع مردم قم ۲۷/۷/۱۳۸۹).

از نظر امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) علت پیروزی و موفقیت‌های زیاد قبل و بعد از انقلاب مرهون وحدت میان مردم است و به خاطر همین امر بر مسئله وحدت تأکید بسیاری دارند و دراین‌باره فرمودند: «اگر ملتی با اتحاد کلمه در میدان اقتصاد وارد شود، پیشرفت می‌کند. جنگی برایش پیش آید و وارد شود، پیشرفت می‌کند. با وحدت ملی، آبروی ملت را بهتر می شود حفظ کرد. یک ملت، تمام آرمآن‌های بزرگ خودش را در سایه وحدت ملی می‌تواند به دست آورد.» (بیانات در جمع زائران امام رضا ۶/۱/۱۳۷۹).

اتحاد در اسناد بالادستی

بر اساس قانون اساسی به حکم آیه کریمه «ان هذه امتکم امة واحدة و أنا ربکم فاعبدون» همه مسلمانان یک امت‌اند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش به عمل آورد تا وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد (اصل یازدهم قانون اساسی). در بند پنجم بخش امور فرهنگی چشم انداز بیست ساله بیان شده است که یکی از اهداف اصلی تقویت وحدت و هویت ملی مبتنی بر اسلام و انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی و آگاهی دربارۀ تاریخ ایران، فرهنگ، تمدن و هنر ایرانی، اسلامی و اهتمام جدی به زبان فارسی است (سند چشم انداز بیست ساله) در سیاست های کلی سال ۱۳۷۹ بر تحکیم همبستگی ملی در فرآیند مشارکت اجتماعی با هدایت افکار عمومی و تقویت روحیه ملی بر محور عناصر مقاوم وجدت ملی بویژه اسلام و مذهب رسمی، میهن دوستی و زبان فارسی، استقلال و تمامیت ارضی، نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی، ولایت فقیه، سلطه ناپذیری و دشمن ستیزی تاکید شده است. (سیاست های کلی در بخش مشارکت اجتماعی ۱۳۷۹/۱۲/۱۵)

مولفه و شاخص های اصل اتحاد

اتحاد به عنوان اصل مهم در حوزه دفاع دارای مولفه و شاخص هایی است که در زیر بدان پرداخته می شود:

مؤلفه توجه به امور وحدت آفرین

امام علی (ع) در خطبه ۱۲۳ در باب ضرورت تمایل به امور وحدت آفرین می‌فرمایند: «إذَا طَمِعْنَا فِی خَصْلَة یَلُمُّ اللهُ بهَا شَعَثَنَا، وَنَتَدَانَی بهَا إلَی الْبَقِیَّةِ فِیمَا بَیْنَنَا، رَغِبْنَا فِیهَا، وَأَمْسَکْنَا عَمَّا سوَاهَا» پس هرگاه احساس کردیم که چیزی باعث وحدت ماست و به‌وسیله آن به هم نزدیک می‌شویم و شکافه را پر و باقیمانده پیوندها را برقرار می‌کند به آن تمایل نشان می‌دهیم و آن را گرفته و دیگری را ترک می‌گوییم (نهج‌البلاغه / خطبه ۱۲۳)

از نظر امام خمینی (ره) رمز پیروزی جامعه و حکومت اسلامی وحدت است ایشان دراین‌باره می‌فرمایند: «اگر ما ایستادگی کنیم و قدرتی که آلان در دستمان است که قدرت ملت است، حفظ کنیم، وحدت کلمه را حفظ کنیم، همه پیروز خواهیم شد امام خمینی (ره) وحدت را علت «محدثه» و «مبقیه» ی نظام اسلامی دانسته، اسلام و وحدت را ضامن بقای مسلمانان و حکومت دانسته‌اند. امام خمینی همواره در تبیین دلایل پیروزی انقلاب اسلامی بر این دو علت محوری به‌عنوان رمز پیروزی و بقا تصریح و پس از آن نیز همواره تداوم و بقای نظام و حکومت و رشد و عظمت مسلمین را در کنار گذاشتن تفرقه و همبستگی میان آن‌ها می‌دانستند.

در دیدگاه تکلیف گرای امام، اصولاً اقدام سیاسی یک تکلیف شرعی است. ازاین‌رو در بسیاری از موارد مشارکت‌های سیاسی؛ مانند شرکت در انتخابات با تأیید نظام به واسطه گردهمایی و راهپیمایی و… که عموماً در دیدگاه یک اندیشمند سیاسی از «حقوق» مردم است، از دیدگاه امام تکلیف و وظیفه مردم نیز هست (ر. ک ابوالفضلی، ۱۳۸۴: ۲۵). ایشان عدم توجه به وحدت و ترک آن را در زمره «گناه کبیره» و «جرم بزرگ» می‌شمارد: «اگر چنان چه در یک وقتی هم یک هم چو مطلبی واقع شود، آن‌هم یک جرم است. امروز این مسئله - تضعیف وحدت - جرم بسیار بزرگی است» امام خمینی می فرمایند: مسلمین به حسب دستور خدای تبارک و تعالی «ید واحده» [اند] نه دو تا دست، ید واحدة علی مَن سواهم. همه مثل اینکه یک دست، باز دو دست هم نفرموده است. برای اینکه دو دست هم ممکن است این از این طرف برود، آن از آن طرف، نه دست واحد همه شان مثل دست واحد می مانند، مسلم این طوری است و اگر مسلمین این طور باشند که آن طور وحدت با هم داشته باشند که مثل یک دست باشند، ید واحده باشند، این دیگر آسیب بردار نیست. آسیب از داخل خود آدم، داخل خود ملت و کشور بر ما وارد می شود و بر شما، از خارج هیچ ترسی نداشته باشید از داخل خودمان بترسید. (صحیفه امام، ج۱۲، ص ۴۰۶)

مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در مقاطع مختلف و به طور مکرر بر وحدت میان آحاد جامعه و به‌خصوص میان مسئولان که الگوی مردم هستند تأکید نموده و آن را تنها راه مقابله با تهدیدهای سنگین دشمنان معرفی نموده است. از نظر امام خامنه‌ای عامل وحدت زا این است که ارتباط میان مردم، ارتباط میان ملت و مسئولان کشور همچنانی که امروز هست. یک ارتباط مستحکم و صمیمانه باقی بماند. هر کس ملت را به تفرقه دعوت کند، هر کس سعی کند میان ملت و مسئولان کشور فاصله بیندازد، هر کس بر طبل اختلاف بکوبد، کاری بر خلاف مصلحت این کشور و این ملت انجام داده است؛ هر کس می‌خواهد باشد. اتحاد را، اتفاق را، وحدت کلمه را، حسن ظن به یکدیگر را باید حفظ کرد. (بیانات در سالروز میلاد حضرت محمد (ص)۱۱/۸/۱۳۷۹)

در سیاست های کلی سال ۱۳۸۷ بر تقویت زیر ساخت‏های انسجام و همبستگی ملی برای پیشگیری و مقابله با عوامل بروز گسست‏های هویتی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی به عنوان یکی از اهداف در بخش سیاسی تاکید شده است (سیاستهای کلی برنامه پنجم توسعه در چارچوب سند چشم انداز بیست ساله ۲۱/ ۱۰/ ۱۳۸۷)

مؤلفه پرهیز از جدال با نیروهای خودی

یکی از مهم‌ترین عواملی که یک کشور را آسیب‌پذیر می‌سازد وجود دشمنی و ستیز داخلی است و یا به عبارتی وجود ستیز داخلی در داخل یک کشور راه دشمن را در اجرا کردن توطئه‌ها و دسیسه‌هایش هموار می‌کند. کشوری که خواهان حفظ استقلال خویش هستند و باید از ستیز با هم بپرهیزند تا بتواند یک دل و در سایه همبستگی جمعی از موجودیت و حاکمیت خود و استقلال کشور خویش صیانت کند. از این ر و در بعد سیاسی دفاع رفع هر گونه تفرقه و دور ی از درگیری های داخلی می تواند ضامن امنیت و بقای نظام سیاسی و کشور باشد.

حضرت امیرالمؤمنین در خطبه ۱۵۲ نهج‌البلاغه یکی از مهم‌ترین راهکارهای مواجه با دشمنان و مقابله با فتنه را پرهیز از هم‌ستیزی و دشمنی باهم معرفی می‌کند و می‌فرماید: «اتّقوا مدارج الشّیطان، و مهابط العدوان» … از گرفتار شدن در دام‌های شیطان بپرهیزید و باهم ستیز نکنید و از قرار گرفتن در وادی دشمنی‌ها بپرهیزید (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۵۲).

از نظر امام خمینی (ره) بدبختی‌های مسلمین برای این تفرقه‌ای است که بینشان هست. ملت‌های مسلم با هم اجتماع کنند و حکومت‌ها را الزام کنند به اینکه دست از تفرقه بردارند و دست از حمایت از منافع اجانب هم بردارند (صحیفه امام ۱۳۷۸ ج ۴: ۴۴۵). از و رمز تقیۀ مداراتی، مصلحت عمومی امت اسلامی، وحدت کلمۀ آن‌ها در برابر دشمنان و جلوگیری از تفرقه و پراکندگی حمایت آنان است تا اینکه میان سایر ملل ذلیل و خوار نشوند و تحت سلطه کفار و سیطرۀ آنان قرار نگیرند. (امام خمینی ۱۳۶۸ ج ۲: ۲۰۰ ۱۷۴)

از منظر امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) اختلافات درونی یکی از مهم‌ترین خطرات برای جامعه اسلامی است که می‌تواند رد بیشتر موارد از هر تهدیدی مخرب‌تر و زیان‌بارتر باشد: «ما دچار یک بیماری مهلکی هستیم که باید همت کنیم و این بیماری را از خودمان دفع کنیم. اختلافات بین دنیای اسلام و ناهماهنگی‌ها و دامن زدن به دشمنی‌ها، بیماری بسیار خطرناکی است. و من به شما عرض کنم که اگر در طول زمان‌های گذشته این بیماری به طور طبیعی در جسم دنیای اسلام و امت اسلامی وجود داشت، امروز دست‌های سیاسی بشدت به دنبال تشدید این بیماری هستند. ما نمونه‌های آن را در دنیای اسلام داریم می‌بینیم، که انسان به خود می‌لرزد. ما از دشمن‌های بیرونی نمی‌ترسیم. هیبت آمریکا و قدرت‌های استکباری تا حالا ما را دچار ترس و تردید نکرده؛ لشگر کشی‌های خصمانه، تبلیغاتی و سیاسی و نظامی و اقتصادی ما را مطلقاً در موضع انفعال قرار نداده و قرار نخواهد داد؛ اما از این بیماری درون دنیای اسلام، ما به خودمان می‌لرزیم و می‌ترسیم. این را علاج کنید.» (بیانات در نوزدهمین کنفرانس وحدت اسلامی۳۰/۵/۱۳۸۵). بر اساس اصل ۱۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود (اصل ۱۹ قانون اساسی) بنابراین یکی از مهم‌ترین عواملی که راه را بر فتنه‌ها و توطئه‌های دشمنان خواهد بست و آن‌ها را خنثی خواهد کرد. داشتن همدلی و پرهیز از هم‌ستیزی و دشمنی با هم است. ملتی که در سایه همدلی و حاکم بودن وفاق زندگی می‌کند، هیچ‌گاه آسیب‌پذیر نخواهد بود بهتر توانست برنامه‌های خود را پیش ببرد و به امنیت خواهد رسید.

مولفه های اصل اتحاد دارای شاخص های مهمی چون وجود رهبری حکیمانه (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۴۷) و تبعیت نکردن از منافقین و دشمنان جامعه (صحیفه امام، ج ۱۴: ۴۸۷) است.

نتیجه گیری

اصل اتحاد در بعد سیاسی مکتب دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران از اصول بنیادی است که منبعث از مبنای هستی شناسی است. اصل اتحاد در اندیشه امام علی (ع) امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری از اهمیت بالایی برخوردار است. این اهمیت به گونه ای مورد توجه است که در اسناد بالا دستی نظام از جمله قانون اساسی، سند چشم انداز و سیاست های کلی نظام به کررات مورد تاکید قرار گرفته است. در اندیشه اسلامی تفرقه عامل ویران کننده جامعه و موجب خفت و ذلت است. از این رو، وحدت و همدلی مردم و نیروهای انقلابی همان‌طور که در روند نهضت اسلامی ایران از اهمیت بسزایی برخوردار بوده در حفظ نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نیز حائز اهمیت فراوانی است. تفرقه عنصری ضد قدرت و اقتدار است که تهدید اساسی در حوزه دفاع و امنیت برای نظام اسلامی ایران است. اصل اتحاد دارای مولفه هایی چون توجه به امور وحدت زا و پرهیز از هم ستیزی و شاخص های وجود رهبری حکیمانه و تبعیت نکردن از دشمنان و منافقین است که در حوزه دفاع نقش بسیار مهمی دارد. ازاین رو در مکتب دفاعی- امنیتی جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اتحاد میان آحاد مختلف بر عدم همکاری و ارتباط با منافقان و همکاری با دشمنان نظام اسلامی تاکید شده است و تبری از آنها را به عنوان یکی از مولفه های مهم دفاعی در نظر می گیرد.

منابع

1. قرآن کریم
2. نهج البلاغه
3. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
4. سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران
5. سیاست های کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری
6. بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ایران
7. امام خمینی (ره)، روح الله، صحیفه امام (ره)
8. امام خامنه‌ای (مدظله العالی)، مجموعه بیانات، قابل دسترسی در: www.Khamenei.ir
9. ابن اثیر، عزّالدین (۱۳۷۲)، تاریخ کامل، ترجمه محمد حسین روحانی، تهران: اساطیر