« ویژگی های دفاع؛ »

انسان ها و جوامع بشری همواره در پی دستیابی به پیشرفت، تعالی و در واقع بهبود وضع فعلی و دستیابی به وضع مطلوب هستند.

در مسیر تحقق این مهم، موانعی وجود دارد که تحت عنوان پس ران ها همچون تهدیدات، آسیب ها و… می توان آنها را مورد بررسی قرار داد که این امور، تحقق هدف را با مشکل یا دشواری و حتی در برخی موارد، مانع تحقق چشم انداز، آرمان ها و اهداف می شوند، در همین راستا می توان گفت مقابله با آسیب ها، تهدیدات را می توان تحت عنوان دفاع که امری عقلانی، فطری، مشروع و فراگیر است، مورد واکاوی و بررسی قرار داد.

پیروزی انقلاب اسلامی را می توان نقطه عطفی در تاریخ معاصر در نظر گرفت که با بهره گیری از آرمان ها، اهداف، سیاست ها و… دین اسلام و آموزه های دینی به امر دفاع و مقابله با دشمن و زیاده خواهی آن توجه ویژه ای داشته است.

از آنجا که دفاع از منظر اسلام و دیگر مکاتب بشری دارای تفاوت ها مبنایی و اساسی است، در همین راستا می توان گفت از منظر اسلامی، دفاع و نحوه تقابل با دشمن دارای ویژگی های مهمی است که در این یادداشت ویژگی های دفاع مورد بررسی قرار می گیرد.

ویژگی های دفاع

مهم ترین ویژگی های دفاع که سبب حفظ، استمرار و تداوم انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در حزوه دفاعی می شوند عبارتند از:

1. پایبند بودن نیروهای مسلح به مبانی اسلام و قوانین الهی

پایبند بودن نیروهای مسلح به مبانی اسلام و قوانین الهی از مهم ترین ویژگی های دفاع محسوب می شود. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه فرموده اند: «خصوصیّت نیروهای مسلّح ما این است که به مبانی اسلام و قوانین الهی که در همه‌جا قانون الهی رایج است - حتّی در جنگ، یا در صلح - پایبند است. این یکی از خصوصیّات نیروهای مسلّح ما است.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۴/۱/۳۰)

2. دفاع از مظلومین و مستضعفین

دفاع از مظلومین؛ یکی از مهم ترین ویژگی های دفاع و در واقع وظیفه مسلمانان است. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه فرموده اند: «اساس قضیه این است که مسلمانان در هر نقطه از عالم که هستند، باید تصمیم بگیرند از عدالت دفاع کنند، از عدالت بگویند، در مقابل ظلم بایستند و از اسلام - اسلامی که طرفدار مظلومین و ضعفاست - دفاع کنند.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۷۷/۱۱/۱۸)

معظم له همچنین فرموده اند: «ما هر مقداری که بتوانیم از مظلوم حمایت میکنیم و هر مقداری که توانایی‌های ما و وسع ما باشد وظیفه‌ی ما است.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۴/۲/۲۶)

3. عدم جواز ابتدا به شروع جنگ

از مهم ترین ویژگی های دفاع می توان به عدم جواز ابتدا به شروع جنگ اشاره کرد. معظم له در این رابطه می فرمایند: «… ما به هیچ کشوری و به هیچ ملتی قصد تجاوز نداریم؛ … ما ابتدا کننده نیستیم؛ اما باید بیدار باشیم. یک ملت بزرگ، با هدفهای بزرگی که برای خود تعریف کرده است، نیاز به تلاش و کار در محیطی امن و آرام دارد. اگر دشمنانی از بیرون این مرزها بخواهند این محیط امن و آرام را به هم بزنند، همه ملت علیه آنها قیام خواهد کرد و در صف مقدّم، نیروهای مسلّح هستند .»(۷۸/۸/۹)

4. بهره گیری از نیروی انسانی کارآمد و مبتکر

از مهم ترین ویژگی های دفاع می توان به بهره گیری از نیروی انسانی کارآمد و مبتکر اشاره کرد. رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) در این رابطه فرموده اند: «امروز فرصتهای بزرگی داریم؛ یکی از بزرگ‌ترین فرصتهای ما مربوط میشود به نیروی انسانی کارآمد و مبتکر که در کشور ما بحمدالله بوفور و فراوانی، نیروی کارآمد و عمدتاً جوان و دارای ابتکار و روحیّه وجود دارد.») (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۴/۱/۱)

معظم له همچنین می فرمایند: «یکی از ظرفیّتهای مهمّ ما، ظرفیّت نیروی انسانی ما است. نیروی انسانی در کشور ما، یکی از بزرگ‌ترین ظرفیّت‌های کشور ما است؛ این یک فرصت بزرگ است.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۳/۱/۱)

5. علم پایه بودن دفاع

علم پایه بودن از مهم ترین ویژگی های دفاع است. حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در این رابطه فرموده اند: «باید علم پیدا کنید. علم که پیدا کردید، پنجه ی قوی پیدا خواهید کرد. اگر علم نداشته باشید، کسانی که دارای پنجه ی قوی هستند، دست شما را میپیچانند. جوانهاتان را به علم تشویق کنید؛ این کار ممکن است؛ ما در ایران این کار را کردیم. ما قبل از انقلاب در ردیفهای آخرِ آخرِ علمی دنیا قرار داشتیم، که هیچ نگاهی به طرف ما جلب نمیشد. امروز به برکت انقلاب، به برکت اسلام، به برکت شریعت، کسانی که در دنیا ارزیابی میکنند، گفتند و در دنیا منتشر شد که ایران … [سال ۱۳۹۱] از لحاظ علمی در رتبه ی شانزدهم دنیاست» (بیانات امام خامنه ای (مد ظله العالی)، ۹۱/۹/۲۱)

6. حفظ وحدت اسلامی و همگرایی

حفظ وحدت اسلامی و همگرایی را از مهم ترین ویژگی های دفاع است. حضرت امام خمینی (ره) در این رابطه فرموده اند: «… اگر مسلمین و دولت‌های اسلامی‌با هم آن پیوند اخوتی که خدای تبارک و تعالی در قرآن فرموده است حفظ کنند، نه افغانستان مورد هجوم واقع می‌شود و نه فلسطین مورد حمله واقع می‌شود و نه سایر کشورها.» (صحیفه ی نور، ۱۳۶۱، ج ۱۵، ص ۲۷۱)

7. کسب توأمان آمادگی تجهیزاتی و ایمانی

از مهم ترین ویژگی های دفاع از منظر حضرت امام خمینی (ره) می توان به کسب توأمان آمادگی تجهیزاتی و ایمانی اشاره کرد. ایشان در این رابطه فرموده اند: «همه ی اشخاصی که از ایشان کاری بر می‌آید باید خودشان را مهیا کنند. هم باید تجهیزات مهیا شود و هم قوه ی ایمان باید زیاد بشود.» (صحیفه ی امام (ره)، ۱۳۷۸، ج ۲، ص ۱۵۸)

8. نفی سلطه‌پذیری و سلطه‌گری

نفی سلطه گری و سلطه پذیری از مهم ترین ویژگی های دفاع است. رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) در این رابطه می فرمایند: «ما می‌خواهیم همۀ مردم، همۀ مسلمین و غیر مسلمین، همه در صلح و صفا باشند، لکن معنایش این نیست که اگر یک کسی بخواهد بریزد در منزل یک کسی و تعدی کند، ما بگوییم که سر صلح داشته باشید و تن بدهید به ظلم. نه، همان‌طوری که ظلم حرام است، انظلام و تن دادن به ظلم هم حرام است» (امام‌خمینی (ره)، ۱۳۷۸: ص ۱۹۳)

9. مقاومت و سازش‌ناپذیری در مقابل دشمن

از مهم ترین ویژگی های دفاع از منظر حضرت امام خمینی (ره) می توان به مقاومت و سازش ناپذیری در برابر دشمن اشاره کرد: «سازش با ظالم، ظلم بر مظلومین است، سازش با ابرقدرت‌ها ظلم بر بشر است. آنهایی که به ما می‌گویند: سازش کنید، آن‌ها یا جاهل هستند یا مزدور. سازش با ظالم، یعنی: اینکه دست ظالم را باز کن تا ظلم کند. این خلاف رأی تمام انبیاست.(آیین انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴: ص ۳۹۳)

10. ضرورت شناخت دشمن و شیوه های دشمنی او

شناخت دشمن و شیوه های دشمنی او از مهم ترین نکته ها و بایسته های دفاع نظامی از منظر حضرت امام خامنه‌ای (مدظله العالی) محسوب می شود. ایشان در این رابطه فرموده اند: «هم دشمن را باید شناخت، هم شیوه‌های دشمنی را. راه‌‌‌ورسم‌ها و سمت‌وسوهایی را که اینها برای دشمنی در نظر گرفته‌اند، [همه] باید بدانند؛ مسئولین باید بدانند، مردم هم باید بدانند.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۵/۱۰/۱۹)

معظم له همچنین می فرمایند: «شناخت درست از دشمن داشته باشیم. دشمن یک جبهه است؛ دشمن یک فرد که نیست، یک دولت خاص که نیست، یک جبهه است؛ ما باید این جبهه را بشناسیم و ببینیم چه کسی وابسته‌ی به این جبهه است و از کجا این جبهه، جوری حرکت میکند که میتواند ما را نسبت به خودش مشتبه کند. جبهه‌ی دشمن را بشناسیم، شیوه‌های دشمنی را هم بشناسیم؛ بدانیم [دشمن‌] چه جوری دشمنی میکند. گاهی هست که دشمن وارد میشود، یک کاری را شروع میکند به قصد یک هدف خباثت‌آمیز و ما درست نمیدانیم آن هدف چیست؛ ظاهر کار را نگاه میکنیم می‌بینیم کار خوبی است و از آن استقبال میکنیم؛ درحالی‌که او دارد آن هدف [خودش‌] را دنبال میکند. داشته‌ایم؛ از این قبیل در کشور داشته‌ایم و داریم مواردی را که آنها یک کاری را شروع کردند با یک هدفی، ما هم ظواهر کار را نگاه کردیم گفتیم عجب! خب اینکه کار خوبی است، اینکه اشکالی ندارد؛ درحالی‌که اگر بصیرت داشته باشیم، اگر اهداف دشمن را بشناسیم، این‌جوری گول نمیخوریم.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۵/۳/۶)

11. ضرورت بصیرت افزایی

بصیرت افزایی از مهم ترین ویژگی های دفاع از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) محسوب می شود. ایشان در این رابطه فرموده اند: «از جمله‌ی چیزهایی که امروز لازم است، بصیرت … است؛ … وقتی بصیرت باشد، انسان میتواند محیط پیرامون خود و محیط‌های دور و نزدیک را بشناسد؛ بصیرت یعنی این.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۵/۸/۲۶)

معظم له همچنین می فرمایند: «بصیرت این است که شما بدانید با چه کسی طرفید، بدانید که او درباره‌ی شما چه فکری دارد، بدانید که اگر چشم خودتان را بستید و فکر نکردید، ضربه خواهید خورد. توقّع ما از نخبگان سیاسی و غیرسیاسی کشور این است که این بصیرت را داشته باشند. مردم خوشبختانه این بصیرت را دارند.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۵/۸/۲۶)

12. تقویت استحکام درونی

از منظر حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) تقویت استحکام درونی از مهم ترین ویژگی های دفاع محسوب می شود. ایشان در این رابطه فرموده اند: «وظیفه‌ی همه‌ی ما این است که سعی کنیم کشور را مستحکم، غیر قابل نفوذ، غیر قابل تأثیر از سوی دشمن، حفظ کنیم و نگه داریم.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۲/۱/۱)

معظم له همچنین می فرمایند: یکی … از نقاط قوّت ما، بنیه‌ی قوی و ساخت محکم کشور و نظام در مواجهه‌ی با دشمنی‌هاست. ما در مقابل دشمنی‌ها مضطرب نمیشویم، نگران نمیشویم، دغدغه پیدا نمیکنیم. بنیه‌ی نظام و بنیه‌ی کشور، بنیه‌ی مستحکمی است.(بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۹۰/۱۱/۱۴)

با توجه به ویژگی های دفاع که ذکر شد می توان گفت بر اساس آموزه های اسلام، بیانات امامین انقلاب اسلامی، دفاع همه جانبه نگر، جامع الابعاد، مشروع و… همواره مود تأکید و توجه بوده است.

در همین راستا حضرت امام خمینی (ره) در ۲۶ شهریورماه ۱۳۶۷ خطاب به فرماندهان نظامی فرمودند:

«در هر حال، ما باید آماده و مهیا باشیم. … در تجهیز همه آحاد و افراد این کشور، براساس اصول خاص دفاع همه جانبه، و تا رسیدن به تشکل واقعی و حقیقی بسیج و ارتش بیست میلیونی، کوشش نمود. (صحیفه امام، ج ۲۱: ۱۳۵)

رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) نیز در رابطه با اهمیت دفاع همه جانبه می فرمایند:

«تمامی نیروهای مسلح اعم از نظامی و انتظامی و نیز نیروهای پرتوان بسیج باید آمادگی خود را برای دفاع همه جانبه از دستاوردها و آرمان های انقلاب حفظ کنند و این دستوری است که کلیه مسئولین نیروهای مسلح باید آن را به عنوان یک وظیفه مهم دنبال کنند.» (بیانات امام خامنه ای (مدظله العالی)، ۸۶/۱۲/۱۰)

در یک جمع بندی کلی می توان گفت دفاع برای تمامی جوامع امری ضروری است که دارای مبنای فطری، عقلانی و… است.

1. همه جانبه بودن و در برگرفتن همه ابعاد دفاع از ویژگی های دفاع می باشد.
2. از مهم ترین ویژگی های دفاع می توان به کسب توأمان آمادگی تجهیزاتی و ایمانی اشاره کرد.
3. حفظ وحدت اسلامی و همگرایی از مهم ترین ویژگی های دفاع محسوب می شود.
4. نفی سلطه گری و سلطه پذیری از مهم ترین ویژگی های دفاع است.
5. علم پایه بودن از مهم ترین ویژگی های دفاع محسوب می شود.
6. از مهم ترین ویژگی های دفاع می توان به بهره گیری از نیروی انسانی کارآمد و مبتکر اشاره کرد.
7. عدم جواز ابتدا به شروع جنگ از مهم ترین ویژگی های دفاع محسوب می شود.
8. و...

اهم منابع:

1. قرآن مجید؛
2. نهج البلاغه؛
3. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)
4. صحیفه امام خمینی (ره)
5. حوزه مکتب دانا، درآمدی بر اندیشه و نظریه دفاعی – امنیتی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۸
6. لطفی مرزناکی، رحمان، دفاع هوشمند در اندیشه امام خامنه ای (مدظله العالی)، تهران: آوای سبحان، ۱۳۹۴