راهبردها و روش­های دفاع نظامی در اندیشه­ ی دفاعی امام خمینی (ره) (۳)

شیوه‌های مورد نظر در دفاع نظامی، شیوه‌های عام دفاعی است و شیوه‌ها و تاکتیک‌های خاص میدان‌های نبرد، در این‌جا بحث نمی‌شود. بدین ترتیب اگر از عنوان «سیاست دفاعی» استفاده شود، مناسب‌تر است؛ اما به دلیل هماهنگی با بقیه‌ی مباحث دفاعی، به‌ناچار، تحت عنوان راهبرد (شیوه‌های راهبردی) مطرح می شود؛ فلذا عمده‌ترین روش‌ها در دفاع نظامی از منظر امام (ره) را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:

آمادگی رزمی

ملتی که دارای اهداف بلند و مقدس بوده و در نظامی اسلامی زندگی می‌کند، باید بداند که همواره مورد تهدید دشمنان داخلی و خارجی است؛ لذا آمادگی رزمی و دفاع نظامی از ضروریات اولیه‌ی مسلمانان است. امام راحل (ره) با توجه به این نکته فرمودند:

«من مجدداً به همه‌ی ملت بزرگوار ایران و مسؤولین عرض می‌کنم چه در جنگ و چه در صلح، بزرگ‌ترین ساده‌اندیشی این است که تصور کنیم جهان‌خواران خصوصاً آمریکا و شوروی، از ما و اسلام عزیز دست برداشته‌اند. لحظه‌ای نباید از کید دشمنان غافل بمانیم» (صحیفه نور، ج ۲۱: ۵۲).

بر این اساس باید همه‌ی آحاد ملت، خصوصاً جوانان در آمادگی کامل دفاعی باشند تا دشمنان در هیچ شرایطی نتوانند ما را غافل‌گیر کنند. این آمادگی باید در دو بخش جسمی و روحی حاصل گردد:

آمادگی جسمی

همه‌ی اقشار ملت، به‌ویژه جوانان عزیز ما، علاوه بر آموزش‌های علمی و فنی، باید از مهارت‌های مختلف جسمی که امروزه در جنگ‌ها کاربرد دارند، برخوردار باشند. آیه‌ی شریفه‌ی «وَ اَعِدُّوا لَهُم مَا استَطعتُم مِن قوَّهٍ وَ مِن رِباطِ الخَیل…» به ما حکم می‌کند که یک مسلمان رزمنده باید در زمین و هوا و دریا، از نیروی دشمن برتر باشد و این مطلب به همان اندازه که در ابعاد فنی و فن‌آوری اهمیت دارد، در زمینه توانایی جسمی نیز ضرورت دارد.

آمادگی روحی

حفظ انگیزه‌ی دفاعی و آمادگی مقابله با دشمن در هر شرایطی تا آن‌جا اهمیت دارد که بعضی از کارشناسان جنگ، نقش روحیه را در تعیین سرنوشت جنگ و جبهه‌ی پیروز میدان بسیار مهم توصیف کردند. از این‌جاست که زندگی در چشم‌انداز دین و معاد معنی پیدا می‌کند. حفظ روحیه‌ی دفاع در اقشار ملت، تنها با استحکام نیرویی خارج از معادلات مادی و سنگین نمودن کفه‌ی معاد در محاسبات تحقق می‌یابد.

با آمیختگی آمادگی روحی و توان جسمی، مجاهدانی در عرصه جامعه پا می‌گذارند که صلابت و شجاعت آنان، دشمن را در فتنه‌انگیزی و تهاجم مأیوس می‌سازد؛ زیرا در فضای درخشش آن شیردلان، جایی برای خودنمایی پیدا نمی‌کنند. در زمانه‌ی ما نیز یاران واقعی اسلام و سربازان منتظر فرج آقا امام زمان (عج)، کسانی هستند که با صلابت و جاذبه‌ی معنوی خود، نه تنها مجال توطئه و تجاوز را از دشمنان سلب می‌کنند، بلکه دشمنان از آمادگی روحی و توان جسمی آنان همواره در ترس و اضطراب زندگی می‌کنند و سعی می‌نمایند هرگز به آتش قهر آنان گرفتار نشوند. ایشان از یاران حضرت مهدی (ع) هستند که از ائمه معصومین علیهم‌السلام نقل شده است:

«وَ لَو مُرُّو بِجبِالِ الحَدیدِ لَقَطَعُوها، لا یَکُفُّونَ سُیُوفَهُم حَتّی یَرضَی الله عَزّ و جَلّ» (المجلسی، ج ۵۲: ۳۲).

«اگر این یاران، به کوه‌هایی از آهن و فولاد عبور کنند، آن را خرد می‌کنند سلاح‌هایشان را بر زمین نمی‌گذارند تا آن هنگام که خدا راضی شود».

بر همین اساس امام راحل (ره) نیز فرمودند:

«ما مأمور به وظیفه هستیم، نه مأمور به نتیجه» (صحیفه نور، ج ۲۱: ۹۵).

تقویت بنیه‌ی دفاعی

از مصادیق روشن آیه‌ی «وَ اَعِدُّوا لَهُم مَا استَطعتُم مِن قوَّهٍ…» تقویت بنیه‌ی دفاعی کشور است؛ لذا امام راحل (ره) در لزوم توجه کامل به آن فرمودند:

«مطمئناً غفلت از تقویت بنیه دفاعی کشور، طمع تهاجم و تجاوز بیگانگان و نهایتاً تحمیل جنگ‌ها و توطئه‌ها را به دنبال می‌آورد» (صحیفه نور، ج ۲۱: ۱۱۹).

از آن‌جا که مدیریت دفاعی کشور و سازمان‌دهی نیروها و توسعه‌ی صنایع نظامی از اجزای مهم بنیه دفاعی هر کشور به حساب می‌آیند؛ لذا امام راحل (ره) توسعه و تکامل صنایع تسلیحاتی را در اولویت دوران بازسازی قرار داده‌اند:

«با قبول و اجرای صلح، کسی تصور نکند که ما از تقویت بنیه دفاعی و نظامی کشور و توسعه و گسترش صنایع تسلیحاتی بی‌نیاز شده‌ایم بلکه توسعه و تکامل صنایع و ابراز مربوط به قدرت دفاعی کشور، از اهداف اصولی و اولیه‌ی بازسازی است و ما با توجه به ماهیت انقلابمان، در هر زمان و هر ساعت، احتمال تجاوز را مجدداً از سوی ابرقدرت‌ها و نوکرانشان باید جدی بگیریم» (صحیفه نور، ج ۲۱: ۳۸).

بسیج همگانی

از نظر امام راحل (ره) نیروهای مسلح اعم از ارتش و سپاه پاسداران، بازوان اصلی قدرت دفاعی کشور به حساب می‌آیند؛ با این حال ایشان حضور فعال عامه‌ی مردم در کنار نیروهای مسلح را، از بزرگ‌ترین منابع استراتژی دفاعی می‌دانند و با توجه به اهداف فراگیر انقلاب اسلامی، آمادگی همه‌جانبه و در عین حال سازمان‌یافته نیروهای مردمی در قالب بسیج را از اولویت بازسازی نیروهای مسلح قلمداد می‌نمایند:

«در شرایط بازسازی نیروهای مسلح، باید بزرگ‌ترین توجه ما به بازسازی نیروها و استعدادها و انتقال تجارب نظامی و دفاعی به کلیه‌ی آحاد ملت و مدافعان انقلاب باشد» (صحیفه نور، ج ۲۱: ۱۹).

هم‌چنین امام راحل (ره) فرمودند:

«مملکت اسلامی باید همه‌اش نظامی باشد و… همه جا باید این‌طور بشود که یک مملکتی که بیست میلیون جوان دارد، باید بیست میلیون تفنگ‌دار داشته باشد و بیست میلیون ارتش داشته باشد و یک چنین مملکتی، آسیب‌پذیر نیست» (صحیفه نور، ج ۱۰: ۲۳۹).

در نگاه امام راحل (ره)، بعد از خدای متعال اتکا به نیروی مقاومت مردمی، یکی از منابع مهم دفاع همه‌جانبه به حساب می‌آید. هم‌جوشی و اتحاد ملت با مسئولان قوای مسلح، توان دفاعی شکست‌ناپذیری را در مقابل حملات دشمن ایجاد می‌نماید. امام (ره) اراده‌ی عمومی ملت را خلل‌ناپذیر دانسته و می‌فرماید:

«وقتی ملت یک چیزی را اراده بکند، همه با هم، مصمم، ملت یک کاری را بخواهد، هیچ قوه‌ای نمی‌تواند جلویش بایستد. همه‌ی قوا شکست خوردند در مقابل ملت» (صحیفه نور، ج ۸: ۱۶۶).

بدون شک یکی از ابعاد انقلاب اسلامی که در پیروزی آن سهم بسزایی داشته، حضور یکپارچه‌ی مردم در صحنه بوده است. امام راحل (ره) نیز با اتکا بر همین مردم توانست نظام ستم‌شاهی را سرنگون کند و سپس در برابر گروهک‌های تجزیه‌طلب و شیطنت‌های منافقین و مهم‌تر از همه، در جنگ تحمیلی به پیروزی‌های بزرگ نائل گردد.

رمز فراخوانی و بسیج میلیونی توده‌ها را باید در نفس ملکوتی و روح مسیحایی امام بزرگوار جستجو کرد و به‌عنوان نظریه‌ی نوین در فلسفه سیاسی به بحث و تحلیل درباره‌ی آن پرداخت. مهم آن‌که در این منظر، هویت صنفی نیروها مدنظر نیست؛ بلکه اتحاد همه‌ی نیروها، اعم از سپاه و ارتش، در بستر اراده‌ی عمومی ملت مورد نظر و تأکید امام خمینی (ره) بوده است.

امام راحل (ره) با انتخاب استراتژی بسیج همگانی در جنگ تحمیلی، توانست معادلات نظامی دشمنان انقلاب اسلامی را بر هم زند و سرفصلی نوین در فرایند مقابله نظامی ایجاد کند و بهره‌ی مناسب را از هشت سال دفاع مقدس برگیرد. اطمینان معظمٌ‌له به مردم در حدی است که اراده‌ی خدا را در اراده‌ی مردان مؤمن و خداجو متبلور می‌داند و آمادگی همه‌جانبه‌ی آنان در سنگرهای دفاع از اسلام و ارزش‌های انسانی را در هر شرایطی ضروری می‌داند:

«… واجب است که پیشکسوتان جهاد و شهادت در همه صحنه‌ها حاضر و آماده باشند» (صحیفه نور، ج ۲۱: ۱۹).

بنابراین، امام (ره) با همه عشق و علاقه‌ای که به مردم داشتند، گذشته از فداکاری و ایثار آنان در راه اسلام و نظام جمهوری اسلامی، آمادگی دفاعی و استقامت آنان را مهم‌ترین سد و حصار تسخیرناپذیر در برابر تهاجمات بیگانه می‌دانستند و معتقد بودند که این اولین و مهم‌ترین گام دفاع همه‌جانبه است:

«ارتش بیست میلیونی و بسیج عمومی که با سازمان‌دهی خود ملت مجهز می‌شود، آماده‌ی فداکاری در راه اسلام و کشور است… امروز ملت ما در کمک به اداره‌ی کشور و سازمان‌دهی آن مهیا و فعالند» (صحیفه نور، ج ۱۳: ۸۲).

بدین ترتیب، بسیج همگانی در اندیشه و سیاست دفاعی امام راحل (ره) بسیار مهم است؛ به‌طوری‌که هویت اندیشه‌ی دفاعی امام راحل (ره)، بدون توجه به آن روشن نخواهد شد.

خودکفایی نظامی

امام راحل (ره)، با تأکید فراوان بر خودکفایی در همه‌ی ابعاد، خودکفایی نظامی را رکن دفاع همه‌جانبه می‌داند. در اندیشه‌ی معظمٌ‌له، قطع وابستگی به قدرت‌های استکباری، تنها با توسعه‌ی تکنولوژی دفاعی و خودکفایی کامل در این زمینه امکان‌پذیر است و غفلت از این امر حیاتی، موجب طمع بیگانگان در حمله به کشور می‌گردد:

«من به‌عنوان فرماندهی کل قوا به مسؤولین و تصمیم‌گیرندگان نیز دستور می‌دهم که در هیچ شرایطی، از تقویت نیروهای مسلح و بالا بردن آموزش‌های عقیدتی و نظامی و توسعه‌ی تخصص‌های لازم و خصوصاً حرکت به طرف خودکفایی نظامی غفلت نکنند و این کشور را برای دفاع از ارزش‌های اسلام ناب و محرومین و مستضعفین جهان در آمادگی کامل نگهدارند و مبادا توجه به برنامه‌های دیگر، موجب غفلت از این امر حیاتی گردد که مطمئناً غفلت از تقویت بنیه‌ی دفاعی کشور، طمع تهاجم و تجاوز بیگانگان و نهایتاً تحمیل جنگ‌ها و توطئه‌ها را به دنبال می‌آورد» (صحیفه نور، ج ۲۱: ۱۱۸).

سلاح و صلاح

از نظر امام راحل (ره)، داشتن اسلحه و ذخایر دفاعی، نه تنها مطلوب است، بلکه ایشان معتقدند که اسلحه باید در دست افراد صالح باشد؛ زیرا ریشه‌ی تمامی مفاسد در اسلحه‌دار بودن غیر صلاح است که جنگ‌های بزرگ و کوچک را برای تحمیل سلطه و غارت منابع ملت‌ها به راه می‌اندازند و به زور اسلحه، بر مقدرات ملت‌ها چیره می‌شوند.

ایشان ادعای دولت‌های بزرگ مبنی بر خلع سلاح هسته‌ای و میکروبی را، مشکوک و عاری از صداقت می‌دانستند و در مجموع اعتقاد داشتند که افراد و دولت‌های بی‌ریشه و ضد بشریت، صلاحیت تسلیح شدن را ندارند؛ بلکه اسلحه باید در دست افراد صالح و شایسته باشد:

«صلحا باید اسلحه داشته باشند» (صحیفه نور، ج ۱: ۲۷۲).

دشمن‌شناسی

لازمه‌ی مقابله‌ی صحیح و منطقی با دشمن، شناخت ماهیت و شیوه‌های تهاجم و تجاوز اوست. دفاع نامتناسب با تهاجم دشمن، نه تنها بی‌ثمر است، بلکه گاهی موجب تقویت نقشه‌های دشمن شده و مدافع را در دام‌های آشکار و پنهان او غافل‌گیر می‌کند؛ بنابراین شناخت ماهیت و شیوه‌ی تهاجم دشمن از ضروریات مقابله و دفاع است. به همین دلیل امام راحل (ره)، بر معرفی ماهیت دشمن و شیوه‌ی تجاوز او تأکید دارد. مثلاً درباره‌ی امریکا، به‌عنوان دشمن اصلی ملت‌ها می‌فرماید:

«دنیا بداند هر گرفتاری‌ای که ملت ایران و ملل مسلمان دارند، از اجانب است؛ از امریکاست. ملل اسلام از اجانب عموماً و از امریکا خصوصاً متنفر است. بدبختی دول اسلامی، از دخالت اجانب در مقدرات آن‌هاست» (صحیفه نور، ج ۱: ۱۱۱-۱۱۰).

هم‌چنین ایشان در افشای شیوه‌های توطئه امریکا علیه انقلاب اسلامی می‌فرماید:

«امریکا به تصور اینکه ملی‌گراها و منافقین و دیگر وابستگان چپ و راست او، به‌زودی پاشنه‌ی سیاست انقلاب و حاکمیت نظام و اداره‌ی کشور را به نفع او به حرکت درمی‌آورند، چند روزی سیاست خوف و رجا را در پیش گرفت و به طرح و اجرای کودتا و اعمال سیاست فشار و ترویج چهره‌های وابسته‌ی خود و نیز به ترور شخصیت انقلاب و انقلابیون واقعی کشور پرداخت که خداوند مجدداً بر ما منت نهاد و در صحنه‌ی حماسی تسخیر لانه‌ی جاسوسان، مردم ایران برائت مجدد خویش را از آمریکا و اذناب آن اعلام نمودند؛ که دوباره امریکا همان تیغی که به دست محمدرضا خان سپرده بود، در کف صدام، این زنگی مست نهاد…» (صحیفه نور، ج ۲۱: ۹۵).

به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود، امام راحل (ره) در این عبارات موجز و در عین حال کامل، شیوه‌ی مبارزه‌ی امریکا با انقلاب اسلامی را از آغاز تا جنگ تحمیلی بیان می‌نمایند.

در مجموع باید گفت در بعد نظامی اندیشه دفاعی امام خمینی (ره) راهبردها و روش هایی مورد توجه است. آمادگی های جسمی و روحی، تقویت بنیه دفاعی، بسیج همگانی، توجه ویژه به خودکفایی نظامی، تربیت نیروهای نظامی صالح، دشمن شناسی و … از جمله این راهبردها، روشها و راه کارها است.

اهم منابع و مآخذ

1. قرآن مجید.
2. امام خمینی (ره)، صحیفه نور
3. جمشیدی، محمدحسین، مبانی اندیشه نظامی در اسلام، تهران: دانشگاه امام حسین (ع)، ۱۳۸۹.
4. جمشیدی، محمدحسین، مبانی و تاریخ اندیشه نظامی در ایران، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.
5. منصوری لاریجانی، اسماعیل، سیری در اندیشه دفاعی حضرت امام خمینی (ره)، بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس، ۱۳۷۷.